Το μοναδικό ενυδρείο της Καστοριάς, με ψάρια και οργανισμούς από τα γλυκά νερά της Ελλάδας
Του Δημήτρη Τσομπάνου

Φωτογραφίες:Νίκος Ζάρας, Δημήτρης Σφαλτός

Το ενυδρείο της Καστοριάς αποτελεί ένα από τα νεότερα στολίδια της πόλης, πρόκειται για ένα καινοτόμο και όμορφο ενυδρείο , που φιλοξενεί ψάρια και λοιπούς οργανισμούς του γλυκού νερού της Ελλάδας, αυτόχθονα, ενδημικά και ξένα.

Είναι το μεγαλύτερο ενυδρείο στα Βαλκάνια, και έχει γίνει τα τελευταία χρόνια σημαντικός πόλος έλξης των επισκεπτών της πόλης, μαθητικών εκδρομών, και ταξιδιωτών. Μας ενδιαφέρει πάρα πολύ σαν επίσημο site,να αναδεικνύουμε τις ομορφιές της Ελλάδας μας, γιατί πραγματικά υπάρχουν θησαυροί που πρέπει να γνωρίζουμε και να ανακαλύπτουμε.

Το ενυδρείο «Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος», στήθηκε με την βοήθεια της ιχθυολόγου Άννας Λάτσιου, και ήταν μια πολύ θετική ενέργεια που χαιρετίσαμε όλοι εμείς οι λάτρεις του ψαρέματος, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι πολίτες της Καστοριάς ,που αγαπούν το περιβάλλον των γλυκών νερών της χώρας μας. Το εγκαινίασε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, και για αυτόν τον λόγο φέρει το όνομά του.

Τα περισσότερα ψάρια που θα δείτε μέσα στο ενυδρείο είναι αυτά που ζούνε εδώ και χρόνια στα εσωτερικά ύδατα της Ελλάδας, αλλά υπάρχει και μεγάλος αριθμός ξενικών ειδών που διαβιούν στις λίμνες και στα ποτάμια της χώρας μας.
Το ενυδρείο αποτελείται από 49 δεξαμενές χωρητικότητας από 1 έως 1,6 κυβικά μέτρα, υπάρχει μία όμορφη προσομοίωση της λίμνης της Καστοριάς και μία προσομοίωση του ποταμού Αλιάκμονα.

Η κάθε δεξαμενή είναι ένα ξεχωριστό κύκλωμα, με μηχανικά φίλτρα και μηχανισμούς οξυγόνωσης του νερού. Φιλοξενούνται 38 είδη ψαριών γλυκού νερού, και διάφοροι άλλοι οργανισμοί, όπως οι νεροχελώνες, οι καραβίδες και οι τρίτωνες. Σε κάθε δεξαμενή υπάρχει επεξηγηματική πινακίδα με τα χαρακτηριστικά του κάθε οργανισμού, την βιολογία του και τις συνήθειές του.

Σε μεγάλες ποσότητες συναντώνται οι κυπρίνοι, οι τούρνες, οι πλατίκες, οι πέρκες, και οι γουλιανοί, που είναι τα καθαυτό ενδημικά ψάρια της λίμνης της Καστοριάς.

Τα ψάρια που έχουμε στο ενυδρείο της Καστοριάς, χωρίζονται σε τρείς βασικές κατηγορίες:

1.Αυτόχθονα ψάρια: Είναι τα ψάρια τα τοπικά, τα ελληνικά ,με μια λέξη που κανείς μπορεί να τα βρει σε κάθε λίμνη και κάθε ποταμό της Ελλάδος σε μεγάλες ποσότητες, χωρίς κάποιο από αυτά να έχει την τάση να εξαφανιστεί από ανθρώπινο παράγοντα.

2.Ξένα ψάρια: Αυτά προέρχονται από ξένες περιοχές κυρίως με την συνδρομή των ανθρώπων, και βρίσκουν τις κατάλληλες συνθήκες για να μπορέσουν σε πρώτη φάση να επιβιώσουν στο νέο οικοσύστημα. Σε δεύτερη φάση αρχίζουν να αναπαράγονται και τέλος πολλά από αυτά αρχίζουν να αναπτύσσουν κάποιες «ανταγωνιστικές» συνήθειες. Η κυριότερη είναι το να τρώνε τα αυγά των υπολοίπων ψαριών, κυρίως των αυτόχθονων, με αποτέλεσμα τα αυγά να μην καταφέρνουν να γίνουν ποτέ ψάρια, οπότε έχουμε μείωση των ελληνικών ειδών και αύξηση ταυτόχρονα των ξενικών.

3. Ενδημικά: Είναι αυτά που ζούνε μόνο σε μια περιοχή ,και πουθενά αλλού στον κόσμο. Είναι ιδιαίτερα, μικρόσωμα, και συνήθως είδη προς εξαφάνιση, λόγω του μικρόσωμου σώματος τους. Οι ανθρωπογενείς παράγοντες και οι παρεμβάσεις τους, είναι αυτοί που τα εξαφανίζουν. Διέπονται από ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία τους. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που πληρώνουν καθημερινά κάποιες χιλιάδες ευρώ ως πρόστιμα στην ευρωπαϊκή ένωση, γιατί έχουν τέτοια ψάρια στα νερά τους (το 70% της ιχθυοπανίδας της Ελλάδος) και δεν τα προστατεύουν.

Πάμε τώρα να δούμε μερικά από τα ψάρια του ενυδρείου της Καστοριάς, με βάση την ομορφότερη διαδρομή που ορίζει ο εσωτερικός χάρτης του. Δεν θα δείξουμε όλα τα εκθέματα, θέλουμε να σας εντείνουμε την περιέργεια να το επισκεφτείτε...

Κυπρίνος ή Γριβάδι (ονομασία αναλόγως της περιοχής): ψάρι αυτόχθονο – ζει στη και λίμνη της Καστοριάς, είναι το ψάρι πόθος για τους ψαράδες των γλυκών νερών. Χαρακτηριστικό του η μεγάλη του εξυπνάδα, η δύναμή του και η αντοχή του σε περιβάλλοντα με χαμηλό ποσοστό οξυγόνου.

Βάρβος:-αυτόχθονο ψάρι-Ζει στα περισσότερα ποτάμια και λίμνες της Ελλάδας. Εξυπνο, μαχητικό, με όμορφο κιτρινοπράσινα χρώματα, αποτελεί συχνό θήραμα των ερασιτεχνών ψαράδων.

Γλήνι:-αυτόχθονο ψάρι-Ζει σε πολλές μικρές λίμνες και ποτάμια της Ελλάδας, όπου υπάρχει υποβρύχια βλάστηση. Τρέφεται με μικρά ψάρια και σκουλήκια. Ψάρι που εχει δεχθεί απίστευτη ψαρευτική πίεση, και έχει εκλείψει σε πολλά μέρη της Ελλάδας.

Λευκίσκος κέφαλος-αυτόχθονο ψάρι-Θα τον συναντήσετε με τα ονόματα Ποταμοκέφαλος, χασκόνα, και τσουρούκλα. Τρέφεται με έντομα, μικρά ψάρια, σκουλήκια, και θα τον δείτε να περιφέρεται στην επιφάνεια των ποταμιών και των λιμνών της Ελλάδας. Από τα πιο κοινά ψάρια της χώρας, απαντάται παντού με μικρές χρωματικές αλλαγές. 

Οξύρρυγχος ή Στουργιόνι – το ψάρι που παράγει το γνωστό μαύρο χαβιάρι – δεν υπάρχει στη λίμνη Καστοριάς. Η εισαγωγή του στο ενυδρείο έχει γίνει από το κυπρινοτροφείο της Αρτας. Ο οξύρυγχος προκαλεί με την ιδιαίτερη εξωτερική μορφή του, με χαρακτηριστικό το μυτερό ρύγχος του και την καρχαριοειδή κίνησή του. Είναι ένα είδος που καταγράφεται στο κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών και βρίσκεται υπό εξαφάνιση, ενώ με σκοπό την προστασία του έχει ενταχθεί σε Ευρωπαϊκές Οδηγίες.

Χρυσόψαρο Κοϊ- ξενικό είδος (συνήθως ψάρια που ζουν σε σπιτικές λιμνούλες κήπων) έχει εισαχθεί σε αρκετές λίμνες σε όλη την Ελλάδα, και λόγω των εξωτερικών συνθηκών έχει μεγαλώσει σε μέγεθος.

Γουλιανός ή γατόψαρο-αυτόχθονο είδος-Παμφάγο και αδηφάγο ψάρι, κρύβεται μέσα στην βλάστηση και περιμένει τα θηράματά του. Είναι αεικίνητος  κυνηγός, και φτάνει σε μεγέθη πάνω από 150 κιλά βάρους. Οι γουλιανοί υπάρχουν και στην λίμνη της Καστοριάς.

Πέρκα του γλυκού νερού – Αυτόχθονο -ζει στη λίμνη Καστοριάς-είναι ο βασιλιάς της λίμνης, ψάρι με ιδιαίτερη γεύση, με χαρακτηριστικές τις ρίγες στο σώμα του, και τα έντονα αγκάθια στη ράχη του που χρησιμεύουν ως μέσο άμυνας.

Τούρνα-αυτόχθονο ψάρι-Η Τούρνα αποτελεί έναν από τους πιο αδηφάγους κυνηγούς του γλυκού νερού, με αεροδυναμικό σώμα, όμορφο χρώματα, και δόντια που δεν χαρίζουν την διαφυγή! Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια και υδρόβια μικρά πτηνά.

Κουνουπόψαρo – ξενικό είδος – εισήχθη σε πάρα πολλές λίμνες στην Ελλάδα κατά την περίοδο που υπήρχε η ελονοσία με σκοπό να εξοντώσουν τα κουνούπια. Γρήγορα φάνηκε πως τα ψάρια αυτά δεν τρώγανε όσο αριθμό κουνουπιών αναμένονταν. Το αποτέλεσμα ήταν πως λόγω ελονοσίας πέθανε πολύς κόσμος, αποξηράνθηκαν πολλές λίμνες, με σκοπό την διάσωση των περιοχών από την ασθένεια. Παρόλο αυτά, χάσαμε πολύ σπουδαία ελληνικά οικοσυστήματα (βλ.Λίμνη Κάρλα) και δυστυχώς έγινε η εισαγωγή ακόμη ενός επικίνδυνου είδους ψαριού (τρώει εκτός από κουνούπια και αυγά άλλων ψαριών).

Ηλιόψαρo– ξενικό είδος – υπάρχει σε μεγάλες ποσότητες στην λίμνη Καστοριάς. Το έχουμε στη λίμνη τα τελευταία 7.5 χρόνια. Έχει κάνει μεγάλη ζημιά, είναι τροπικό είδος (Αμαζόνιος), και έχει διαφύγει από ενυδρείο. Ψάρι χωρίς καμιά οικονομική ή διατροφική σημασία για τον άνθρωπο, είναι πολύ επιζήμιο, γιατί τρώει τα αυγά όλων των ψαριών! Κυρίως πλήττει την οικογένεια των κυπρινοειδών (γριβάδια, πεταλούδες, προικιά, γλήνια). Το συγκεκριμένο είδος αναπαράγεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς και σε πολύ μεγάλες ποσότητες, με αποτέλεσμα σε διάφορες λίμνες να είναι ένα από αυτά που επικρατούν.

Πέστροφα Αμερικάνικη ή Πέστροφα ουράνιο τόξο(Rainbow trout)- Ξενικό είδος- εκτροφής ,αλλά με εισαγωγή κυρίως σε φράγματα της Ελλάδας.

Χέλι – Ξενικό είδος – εκτροφής αλλά και εισαγόμενο σε λίμνες-δείκτης καθαρότητας νερών με ιδιαίτερη ιστορία καθώς μεταναστεύει για γεννήσει τα αυγά του από όπου κι αν βρίσκεται στον κόσμο, στην Θάλασσα των Σαργασσών. Εκεί , το θηλυκό χέλι αφήνει τα αυγά της και πεθαίνει, ενώ τα νεογέννητα χέλια επιστρέφουν από εκεί που ξεκίνησε η μητέρα τους. Αυτό στις μέρες μας όμως δεν γίνεται ,καθώς ο άνθρωπος έχει χτίσει πολλά εμπόδια, και το ταξίδι τις περισσότερες φορές δεν ολοκληρώνεται (φράγματα κ.τ.λ) γι’ αυτό και έχουμε μείωση των πληθυσμών των χελιών.

Τσιρόνια ή Πλατίκες – αυτόχθονα – ζουν στη λίμνη Καστοριάς, κοινά ψάρια με ωραία γεύση που στο παρελθόν υπήρχαν σε μεγάλη ποσότητα στη λίμνη. Η επαγγελματική αλιεία τα μείωσε κατά πολύ...

Γυάλα οικοσυστήματος- Πρόκειται για μια προσομοίωση του Βουραϊκού ποταμού. Τα ψάρια συλλέχθηκαν το 2014 μετά από έρευνα στο οικοσύστημα με τη βοήθεια του ΕΛΚΕΘΕ και αποτελείται από Μπριάνες, Ποταμοκέφαλους και ενδημικά Τσιρόνια.

Κοκκινοφτέρες – αυτόχθονα- είναι σαν τα τσιρόνια, αλλά η διαφορά είναι πως τα πτερύγια τους είναι κόκκινα ,και γίνονται ακόμη πιο κόκκινα κατά την περίοδο αναπαραγωγής.

Πετροκαραβίδες-αυτόχθονο είδος- οι πετροκαραβίδες αποτελούν απειλούμενο είδος στην Ευρώπη, και ειδικά στις μέρες μας χρειάζονται την προστασία όλων μας.

Αλπικός Τρίτωνας – είναι ένα αμφίβιο που είναι ενδημικό της Ελλάδας, καθώς ζει στις Αλπικές Λίμνες του Γράμμου και στη Δρακόλιμνη πάνω από το Πάπιγγο. Ζει σε λίμνες, αλλά και σε νερόλακκους χωρίς πολλή βλάστηση, στην υψηλή ορεινή ζώνη. Απαντάται πάντα μέσα στο νερό ή σε υγρές θέσεις κοντά σε αυτό. Τρέφεται με διάφορα υδρόβια ασπόνδυλα. Ξεχειμωνιάζει μέσα στο νερό ή κρυμμένος κάτω από πέτρες, ρίζες κλπ. Ο αλπικός τρίτωνας είναι και ένα από τα είδη άγριας ζωής που προστατεύονται από την ελληνική νομοθεσία. Μέσα στο νερό, κολυμπάει κουνώντας την ουρά του, ανασαίνει από τα βράγχια του, ενώ έξω από το νερό, κινείται με τα πόδια του και αναπτύσσει γύρω από το κεφάλι του εξωτερικά βράγχια, για την αναπνοή του.

Ο κύριος όγκος ψαριών του ενυδρείου αλιεύθηκε με τη βοήθεια ντόπιων επαγγελματιών και ερασιτεχνών αλιέων. Τα ενδημικά είδη αλιεύθηκαν με την καθοριστική βοήθεια του Ινστιτούτου Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, με επιστημονική μεθοδολογία και τρόπους.
Ο σκοπός που δημιουργήθηκε το ενυδρείο «Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος», είναι να προσφέρει ένα μοναδικό θέαμα για μικρούς και μεγάλους, αποτελώντας ταυτόχρονα μια όαση γνώσης σχετικά με τα ζητήματα των ψαριών του γλυκού νερού, αλλά και των λιμναίων και ποτάμιων οικοσυστημάτων στα οποία διαβιούν.

Υπόσχεσή μας, όλων των τοπικών φορέων, είναι να φιλοξενήσουμε τα ερωτήματα της νέας γενιάς και όχι μόνο. Υποχρέωση μας, είναι να τα μετατρέψουμε σε μια νέα γνώση, με σκοπό της αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου - λιμνών και ποταμών.
Το ενυδρείο Καστοριάς βρίσκεται στο Περιβαλλοντικό Πάρκο του δήμου, στο παραλιακό τμήμα της πόλης, και λειτουργεί Τρίτη έως Κυριακή (09.00-17.00). Μην χάσετε την εικαιρία , όσοι επισκεφτείτε την πόλη της Καστοριάς, να το δείτε. Αξίζει!